پناهگاهی که محل تهدید جان موجودات بی پناه شده 

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان؛ زمانی که صحبت از محیط زیست خوزستان می‌شود اولین چیزی که به ذهن آدمی خطور می‌کند ریزگردهاست. دریغ از اینکه این استان جاذبه‌های زیست محیطی بسیاری دارد که از ذهن‌ها غافل مانده.

از جمله این جاذبه‌ها، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش و پارک‌های ملی می‌باشد.

 

پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده درواقع از جهت زمین شناسی، بوم شناسی و جغرافیای زیست محیطی دارای اهمیت ملی می‌باشند که به منظور بهبود و حفظ گونه‌های جانوری، گیاهی و حفظ مناطق بکر و دیدنی و همچنین بهره برداری تفریحی به وجود می‌آیند. منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش دز یکی از این جاذبه‌های خوزستان می‌باشد.

این منطقه در شمال استان خوزستان واقع شده که از سردارآباد دزفول شروع شده و در امتداد رودخانه دز تا عَنافچِه به طول تقریبا ۱۵۰ کیلومتر ادامه دارد.

جنگل‌های دز تنها بازمانده جنگل‌های نیمه گرمسیری و زیستگاه گونه شاخص گوزن زرد ایرانی
رئیس پارک ملی دِز می‌گوید: این جنَگل‌ها تنها بازمانده جنگل‌های نیمه گرمسیری ایران هستند. عمده پوشش گیاهی منطقه درختان، پده می‌باشد که هرچه به سمت جنوب منطقه می‌رویم به دلیل تغییر بستر و تغییر خاک از تعداد این درختان کاسته شده و بیشتر درختچه‌های گَز نمایان می‌شوند.

به گفته رضا قپانچی پور: گونه ارزشمند حیوانی شاخص این پارک ملی، گوزن زرد ایرانی است، همچنین زیستگاه انواع پرندگانی نظیر بُلبُل خرما، لیکو، دُراج و پستاندارانی نظیر رودَک عسلخوار و گُربه جَنگلی می‌باشد.

یکی دیگر از گونه جانوری دیگر موجود در منطقه که در خطر انقراض جهانی قرار دارد لاک پشت فراتی است که از گونه‌های درج شده در لیست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت منابع طبیعی (IUCN) می‌باشد.

---

بیشتر بخوانید: محکومیت ۶۰۰ میلیون ریالی برای آزاردهندگان گوزن زرد ایرانی

---

پارک ملی دِز، بزرگترین میزبان پرندگان مهاجر
به دلیل وجود تالاب‌ها و میکروتالاب‌ها و آبگیر‌ها در منطقه، سالانه در فصل مهاجرت پرندگان، میزبان پرندگان مهاجر بسیاری از جمله انواع پرندگان آبزی و حتی شکاری در این منطقه هستیم و همین خصوصیت باعث شده اینجا منظرگاه ویژه‌ای داشته باشد که به طَبَع آن، گروه‌های گردشگری از داخل و خارج از کشور برای بازدید از منطقه می‌آیند.

البته مسئولان این پارک ملی می‌گویند: امسال با وجود کرونا سعی شده با کمک نیروی انتظامی، فرمانداری و دیگر ارگان‌ها مخصوصا در ایام عید از ورود گردشگر به منطقه وچادر زدن و اتراق کردن به مقدار زیادی جلوگیری شود.

شکارچیان غیرمجاز و کمبود نیروی محیط بان و تجهیزات امنیت حیات وحش را به خطر انداخته
در حالی که در این جان پناهِ پرندگان مهاجر، به سمفونی در هم آمیخته صدای شان و صدای آب در حال گذر از رودخانه گوش سپرده و غرق در زیبایی خلقت پروردگار شده ام به ناگاه صدای تیری که گویا از تفنگی شکاری شلیک شده مرا از این حال خوش می‌رهاند و به فکر فرو می‌برد. چه می‌شود که دو انسان اینگونه در مقابل هم قرار می‌گیرند؟ یکی عامل تخریب زیست بوم و دیگری عاشق حیات وحش و حافظ محیط زیست!

باقر غفوری محیط بان پارک ملی دز که به تازگی به عنوان محیط بان منتخب کشوری و نمونه استانی انتخاب شده می‌گوید: همیشه شاهد ورود شکارچیان غیر مجاز و همچنین افرادی برای قطع درختان، قاچاق سوخت و تهیه زغال غیرمجاز در منطقه هستیم و به علت کمبود نیروی محیط بان و همچنین کمبود راه‌های دسترسی به منطقه در بسیاری از مواقع توان مقابله با این شکارچیان برای ما فراهم نیست.

 

به گفته این محیط بان: منطقه حفاظت شده دز، چون به صورت طولی و در حوزه ۵ شهرستان واقع شده باید راه‌های دسترسی زیادی داشته باشد، اما نبود این راه‌ها یکی از معضلات اساسی منطقه است.

احداث پاسگاه‌های محیط بانی هم در جنوب و هم در شمال منطقه و استقرار نیرو به صورت مستمر در طول شبانه روز قطعا به جلوگیری از تخلفات کمک شایانی خواهد کرد.

این محیط بان نمونه می‌گوید: مشکل اساسی دیگر، کمبود نیروی محیط بان است.  در حال حاضر در منطقه حفاظت شده دز با حدود ۱۷ هزار هکتار مساحت، تنها ۱۲ محیط بان داریم که در ۲ پاسگاه محیط بانی و در ۲ شیفت فعالیت دارند.

در حالی که طبق استاندارد حداقل به ازای هر یک هزار هکتار باید یک محیط بان وجود داشته باشد. البته با استفاده از ظرفیت جامعه محلی و همچنین همیاران و طبیعت دوستان توانستیم تا حدودی کنترل منطقه را به دست بگیریم.

او در خصوص کمبود تجهیزات افزود: تجهیزات انفرادی محیط بانان و همچنین تجهیزات کنترل همانند وسایل نقلیه بسیار کم است. تعداد خودرو‌ها بسیار کم و آن تعداد موجود هم فرسوده می‌باشند و نیاز به تعویض دارند. با توجه به اینکه موقعیت منطقه جنگلی و راه‌های موجود سنگلاخ می‌باشد قطعا استهلاک خودرو‌ها نیز بالا می‌رود.

بیکاری افراد محلی، بلای جان حیوانات در خطر انقراض شده
برای پیگیری علت این همه شکار و صید غیر مجاز وارد یکی از روستا‌های اطراف منطقه می‌شوم. با پرس و جو به جوانی کم سن و سال که به ماجد تَله معروف است می‌رسم. از او درباره علت شکار و اینکه چرا این شغل را انتخاب کرده است می‌پرسم، ابتدا از جواب دادن طفره می‌رود، ولی بعد از اینکه مطمئن می‌شود خطری او را تهدید نمی‌کند سفره دلش را باز می‌کند.

ماجد می‌گوید: جوانان روستا بیکارند و من هم از سر بیکاری رو به این کار آوردم، پول خوبی هم از این راه به جیب می‌زنم. درواقع خارجی‌ها و شیخ نشینان کشور‌های منطقه برای این پرنده‌ها مخصوصا دُراج پول خوبی به دلار می‌دهند، پرنده‌ها را شکار می‌کنم و با واسطه به رابط آن وَر مرز می‌فروشم.  وقتی کرونا آمد فکر می‌کردیم کار و بارمان کساد می‌شود، در ابتدا هم اینطور شد، اما بعد از مدتی دوباره اوضاع به روال قبل برگشت.

این شکارچی محلی پارک ملی دز می‌گوید: به تازگی خرید و فروش از طریق فضای مجازی بیشتر شد، الان برای خودم در فضای مجازی صفحه‌ای دارم و از این طریق با دلال‌ها و یا حتی گاهی به صورت مستقیم با خریدار ارتباط برقرار می‌کنم و سفارش می‌گیرم. هرچه بخواهند برایشان صید می‌کنم. از لاکپشت فراتی گرفته تا جوجه پرنده‌های لیکو و کَبک اصیل ایرانی.

او می‌گوید تا کنون ۲ بار محکوم به پرداخت جریمه و یک بار هم به مدت دوماه در بازداشت بوده، اما هربار پس از بازگشت به محل زندگی دوباره از روی اجبار و بیکاری به این کار روی آورده است.

پای خارجی‌ها هم به صید غیر مجاز در پارک ملی دز باز شده
رییس اداره محیط زیست پارک ملی دز در خصوص شکارچیان خارجی می‌گوید: اردیبهشت ماه امسال تعدادی از علاقه‌مندان به حفظ محیط زیست با ما تماس برقرار کردند و گزارشی مبنی بر رویت تعدادی افراد ناشناس در منطقه که اقدام به شکار غیر مجاز پرندگان می‌کردند دادند، ماموران یگان حفاظت اداره محیط زیست در محل حاضر شدند و توانستند ۲ نفر از این افراد را که از اتباع خارجی بودند دستگیر کنند.

ماموران توانستند از این افراد تعدادی بلدرچین و وسایل صیادی را کشف و ضبط کنند و برای رسیدگی به تخلفاتشان به دستگاه قضا معرفی شدند. همچنین بلدرچین‌های کشف شده دوباره در منطقه رهاسازی شدند.

به گفته یکی از محیط بانان منطقه: شکارچیان خارجی که بیشتر از شیوخ کشور‌های منطقه هستند با پرداخت مقداری دُلار و با راهنمایی بومیان محلی شبانه و به دور از دید محیط بانان به منطقه حفاظت شده می‌آیند و برای تفریح اقدام به شکار پرندگان مهاجر، دُراج و بالابان و شاهین می‌کنند.

لاک پشت در خطر انقراض فراتی، غذای سُفره چینی‌ها!
محمد یکی از محیط بانان پارک ملی دز می‌گوید: در گذشته نه چندان دور، پیمانکاران چینی مناطق نفتی خوزستان مبالغی را به شکارچیان می‌دادند تا برای آن‌ها لاک پشت فراتی صید کنند، سپس این لاک پشت‌ها را سوپ می‌کردند و می‌خوردند. (سوپ لاک پشت فراتی غذایی بسیار لذیذ برای چینی‌های محسوب می‌شود).
او گفت: از سوی مدیرکل وقت محیط زیست به شرکت نفت تذکر داده شد تا پیمانکار چینی را از این اقدام منصرف کند، اما باز هم صید لاک پشت‌های پارک ملی دز تا مدت‌ها ادامه یافت.

وی افزود: لاک پشت تنها گونه جانوری نیست که چینی‌ها برای غذا استفاده می‌کنند. آن‌ها از سگ‌های ولگرد و گراز‌های موجود در حاشیه نیزار‌های تالاب هم برای تهیه غذا استفاده می‌کنند و برای این کار از روستاییان و بومیان بهره می‌برند.
به گفته این محیط بان: چند سال پیش یک دستگاه خودرو پیکاپ در حالی که تعدادی لاک پشت فراتی در آن موجود بود، توسط محیط زیست توقیف شد که نتیجه آن همان جلسه مشترک محیط زیست و نفتی‌ها بود. ولی به نظر می‌رسد برای جلوگیری از این تخلفات نیاز به برخورد‌های جدی و قهریه و نظارت بیشتر توسط محیط زیست است.

هانیه غفاری، کارشناس محیط‌زیست و عضو موسسه خزنده شناسان پارس که پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد و دکترایش را درباره لاک‌پشت‌های فراتی نوشته است، می‌گوید: این لاک‌پشت‌ها در طبقه‌بندی گونه‌های در معرض انقراض یا iucn قرار دارند. این لاک‌پشت‌ها در ایران، ترکیه، سوریه و عراق و در رودخانه‌های دجله و فرات و انشعابات آن‌ها که در خوزستان هم هست، وجود دارند. آن‌ها در تمام رودخانه و تالاب‌های استان خوزستان وجود دارند و وضعیتشان در خطر است.

صید ماهی با برق و دستگاه الکتروشوکر حیات آبزیان را تهدید می‌کند
پای صحبت یکی دیگر از محیط بانان نشستم، آقای سراج با چهره‌ای اندوهگین از خاطره تلخی که در سال ۹۷ برای ۳ نفر از همکارانش رخ داده، می‌گوید: در حال گشت زنی در منطقه بودیم که توسط همکاران متوجه صید غیر مجاز گروهی از صیادان با استفاده از دستگاه الکتروشوکر در نزدیکی منطقه مورد حفاظت خودمان شدیم.

سریع خودمان را به منطقه موردنظر رساندیم، صیادان به محض اینکه متوجه حضور ما شدند دست به سِلاح بردند و در این میان متاسفانه ۳ نفر از همکارانم مجروح شدند.
تعداد این صیادان با توجه به افزایش بیکاری و وضع بد اقتصادی روز به روز در حال افزایش است و در این بین علاوه بر آسیب به ماهی‌های موجود در رودخانه، آبزیان دیگر مثل لاک پُشت فُراتی که تعدادشان بسیار کم و در حال انقراض هستند نیز آسیب می‌بینند.
او گفت: در سال بین ۵ تا ۶ گروه از این صیادان را دستگیر می‌کنیم و وسایلشان را هم ضبط می‌کنیم، اما چون جریمه‌ای که برایشان تعیین شده بسیار کم است دوباره از هفته بعد وسایل تهیه می‌کنند و برای صید به پارک ملی دز می‌آیند.

هم مرزبودن اراضی کشاورزی و روستا‌ها با منطقه مشکلاتی را به وجود آورده 
آقای قپانچی پور، رئیس پارک ملی دز هم مرز بودن روستا‌ها و اراضی کشاورزی با منطقه را یکی دیگر از مشکلات  پارک ملی دز عنوان می‌کند و می‌گوید: در سال ۹۶ گزارشی مبنی بر قطع درختان کُنار در حاشیه منطقه حفاظت شده داشتیم که با حضور ماموران یگان حفاظت مشخص شد این درختان برای گسترش وسعت زمین‌های کشاورزی افراد بومی در حال قطع شدن بود که عاملین توسط ماموران دستگیر و به مراجع قضایی تحویل داده شدند.

در واقع زیاد شدن جمعیت جامعه محلی در حاشیه منطقه حفاظت شده باعث شده تا تصرفات و همچنین ساخت و ساز غیر مجاز را داشته باشیم که این معضل بیشتر در قسمت‌های جنوبی منطقه وجود دارد.
سالانه متاسفانه پرونده‌های زیادی را در این رابطه داریم که پیگیری می‌کنیم. بسیاری از این پرونده‌ها خلع ید خورده اند و بسیاری هم در حال رسیدگی قضایی هستند و مرتب با این مسائل درگیر هستیم.
مشکل دیگری که به واسطه وجود زمین‌های کشاورزی در حاشیه منطقه به وجود آمده است، سوزاندن کاه و کُلش بعد از کِشت گَندم می‌باشد، به علت وزش باد خیلی از مواقع این آتش به جنگل‌ها سرایت می‌کند و ما شاهد آتش سوزی در جنگل هستیم و این باز خسارت زیادی هم به حیات وحش و هم به پوشش گیاهی و خاک منطقه وارد می‌کند.

به گفته رئیس پارک ملی دز، ۷ فقره آتش سوزی از ابتدای سال تاکنون در پارک ملی اتفاق افتاده که از این تعداد ۴ فقره به جنگل‌ها سرایت کردند که با اقدام به موقع سریعا مهار شدند.
این آتش سوزی‌ها منجر به آسیب و خسارت ۲۵۰ اصل درخت و ۳ هکتار از مناطق جنگلی شد.

---

بیشتر بخوانید: مهار آتش سوزی در پارک ملی دز

---

چرا پناهگاه پارک ملی، به شکارگاه افراد سود جو تبدیل شده ؟
شنیدن مشکلات موجود در این سرمایه زیست محیطی این سوال را برایم ایجاد می‌کند که چرا پناهگاهی که قرار بود جای امنی برای زندگی گونه‌های مختلف جانوری باشد این گونه در معرض تهدید فعالیت‌های انسانی قرار گرفته است به شکلی که زندگی این گونه‌های جانوری همواره با ترسی عجین شده است؟ ترس از شکار توسط شکارچی‌ها، ترس از سوختن در آتشی که انسان‌ها بر آن دامن زده اند، ترس از نابودی زیست گاه شان به بهانه تهیه زغال و گسترش زمین‌های کشاورزی و...

درواقع انسان‌ها با خود خواهی‌های خود و از بین بردن این سرمایه معنوی و زیست محیطی و به خطر انداختن این تنوع گونه‌های جانوری غنی تیشه به ریشه خود می‌زنند و در سال‌هایی نه چندان دور باید در انتظار عواقب عمل ناپسند شان باشند.

تامین نشدن اعتبار لازم و بودجه ناکافی، عمده‌ترین مشکل منطقه حفاظت شده دز
وجود این مشکلات عدیده مرا برآن داشت تا علت را از معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان جویا شوم.

عادل مولا در این خصوص می‌گوید: منطقه حفاظت شده دز از اهمیت زیست محیطی بسیاری برخوردار است و یک سرمایه ملی به حساب می‌آید و ما هم تمام سعی مان را در نگهداری و حفظ این زیست بوم انجام می‌دهیم. اما این را هم قبول داریم که مشکلات بسیاری از جمله کمبود نیروی محیط بان، کمبود تجهیزات کنترل همانند وسایل نقلیه و همچنین آتش سوزی جنگل‌ها به دلیل مجاورت منطقه با زمین‌های کشاورزی وجود دارد.

او در مورد کمبود نیروی محیط بان گفت: روند استخدام دولت در نیروی محیط بان بسیار کُند انجام می‌شود و همچنین محدودیت‌هایی که در پذیرش وجود دارد باعث می‌شود بسیاری از داوطلبین در همان مراحل اولیه رد صلاحیت شوند. به طور مثال ما هم اکنون در حال جذب نیروی آزمون استخدامی سال ۹۵ هستیم و بعد از این همه مدت پیش می‌آید داوطلبی که در آزمون کتبی سال‌های گذشته قبول شده هم اکنون نقل مکان کرده باشد و یا مشکلات دیگری از این قبیل که باعث شده تا ما نیروی محیط بان به اندازه کافی نداشته باشیم.

مولا می‌گوید: برای تامین خودرو و موتورسیکلت و همچنین ترمیم یک پاسگاه، ما واقعا با مشکل تامین اعتبارات و بودجه ناکافی در طی ۴ سال اخیر مواجه هستیم. در حال حاضر انتظار داریم که حداقل ۴ خودرو برای کنترل منطقه داشته باشیم، اما تنها ۲ خودرو داریم، آن هم برای سال ۸۲ هستند و با توجه به موقعیت منطقه، این خودرو‌ها فرسوده شده و کارایی لازم را ندارند.

با همکاری جهاد کشاورزی حل مشکل بحران آتش سوزی آسان‌تر خواهد شد
معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در مورد آتش سوزی زمین‌های کشاورزی گفت: برای این مشکل ما جلسات متعددی با مسئولین جهاد کشاورزی داشتیم تا کلاس‌های آموزشی را برای کشاورزان برگزار کنند و دیگر از روش‌های منسوخ برای از بین بردن کاه و کلش استفاده نکنند یا در صورت بی نتیجه بودن آموزش‌ها محدودیت‌هایی در بحث توزیع نهاده‌ها، کود، سم و دیگر موارد انجام دهند. اما باید بگویم که جهاد کشاورزی قطعا به جد در این قضیه ورود نکرده است.

 

عادل مولا افزود: تنها کاری که ما می‌توانیم انجام دهیم معرفی متخلفان به دادگاه و بریدن جریمه سنگین برایشان بوده که کافی نیست و به یک عزم کلی که شامل مسئولان جهاد کشاورزی هم هست نیازمندیم.

پارک‌های ملی عامل ایجاد حس همبستگی ملی میان مردمان سرزمین‌های مختلف
پارک‌های ملی در واقع با داشتن گرانبهاترین و ناب‌ترین دارایی‌های طبیعی در دل خود باعث ایجاد غرور و همبستگی ملی می‌شوند.
همبستگی ملی احساسی است که وفاداری و تعیین هویت را با خود به همراه می‌آورد، و درواقع با همبستگی ملی احساس مشترکی بین مردمان سرزمین‌های مختلف به وجود می‌آید بدون آنکه از لحاظ فرهنگی به هم نزدیک باشند. ارزش‌های یادشده لزوم نگهداری و حفاظت از پارک‌های ملی را برای آیندگان یادآوری می‌کند.

از آنجا که رفتار و کردار انسان‌ها براساس فرهنگشان است؛ لذا می‌توان با آموزش‌های مناسب و نهادینه کردن فرهنگ حفاظت از محیط زیست به حفظ این این سرمایه‌های زیست محیطی امیدوار بود.

در انتهای این قصه تلخ باید بگویم که حفظ این میراث ارزشمند همت و تلاش مسئولان و دولتمردان و همچنین مردم رو می‌طلبد تا در آینده‌ای نزدیک لبخند شیرین رضایت بر لبان این پاسداران محیط زیست بنشیند و ضربان قلب طبیعت و حیات وحش در آرامش بزند.